Waarom de godenzonen geen godenzonen zijn

[Frank Heinen]

De invloed van de klassieken is ook in onze moderne maatschappij nog steeds zicht- en merkbaar. Dat zie je bijvoorbeeld goed terug in de sportwereld, waar antieke prominenten voortleven in de namen van veel prof- en amateurverenigingen. Denk bijvoorbeeld aan de Griekse helden Ajax, Herakles en Achilles, de Romeinse staatsman en veroveraar Julius Caesar, de heldhaftige Spartaanse koning Leonidas en de Perzische heerser(s) Xerxes.

Maar soms slaat inspiratie over in onzinnige grootheidswaan. Een goed voorbeeld hiervan is de door David Endt en enkele kompanen gemunte bijnaam 'Godenzonen', een titel waarmee de voetballers en supporters van Ajax al sinds jaar en dag graag hun hoofdstedelijk superioriteitsgevoel etaleren. De voetballers van Heracles Almelo of Achilles'29 hebben het volste recht om met die titel te pronken, aangezien er daadwerkelijk goddelijk bloed door de aderen stroomde van de helden naar wie deze clubs zijn vernoemd. Met betrekking tot Ajax is de bijnaam godenzonen echter baarlijke nonsens, uitgedacht door lieden die hun klassieken niet kennen en denken dat voetbal het epicentrum van het menselijk bestaan is.

Maar wie was de mythische Ajax dan wel? Het homerische meesterwerk Ilias, dat verhaalt over de Griekse belegering van de stad Troje, voert twee personages met de naam Ajax op, namelijk de 'grote' en de 'kleine' Ajax. Beide mannen maakten deel uit van het grote Griekse leger dat onder leiding stond van de machtige Myceense koning Agamemnon. De grote Ajax was zonder meer de luisterrijkste van de twee. Hij wordt omschreven als een zwijgzame en moedige figuur, een breedgeschouderde man uit een stuk die geen gevecht uit de weg ging en menige strijdmakker redde van een wisse dood. Intellectueel gezien was de grote Ajax echter een lichtgewicht die, vrij naar Pindarus, 'niet wel ter tale was'. Ook strategisch was hij allesbehalve een genie, de antithese van militaire meesterbreinen als Agamemnon en vooral Odysseus. Een vechtlustige dommekracht dus die Ajax. In Shakespeare's toneelstuk Troilus en Cressida wordt hij niet voor niets 'moedig als een leeuw, lomp als een beer en traag als een olifant' genoemd.

Net als veel protagonisten uit de Griekse mythologie beleefde de grote Ajax een tragisch levenseinde. Na de dood van Achilles ontstond er onder de overgebleven Griekse helden onenigheid over wie de wapenuitrusting van de gevallen halfgod toe zou vallen. De keuze viel uiteindelijk op Odysseus, een beslissing die Ajax maar moeilijk kon verkroppen. Afgunst en redeloze woede zetten Ajax ertoe aan om een nachtelijke aanval op zijn strijdkameraden te beramen. De godin Athena sloeg hem echter met waanzin, waardoor Ajax in zijn razernij alleen een kudde goedmoedige schapen doodde. Eenmaal bij zinnen gekomen werd de schande Ajax te veel, waarop hij zich in zijn eigen zwaard stortte.

De 'kleine' Ajax was in tegenstelling tot zijn grote naamgenoot een figuur van dubieus allooi. Fysiek blonk hij uit door zijn snelheid en vaardigheid in het speerwerpen, maar moreel was deze Ajax zeker geen hoogvlieger. De kleine Ajax was arrogant en hooghartig. Daarnaast had hij een diepgaande, welhaast ziekelijke antipathie tegen de godin Athena, de wijze beschermvrouwe van handwerkslieden, kunstenaars en vele Griekse steden. Tijdens het beleg van Troje culmineerde Ajax' verdorven karakter en haat tegen Athena in een laffe wandaad. Hij sleurde de Trojaanse prinses Cassandra weg bij het heiligdom van Athena en verkrachtte haar. Bovendien wierp hij bij het begaan van deze scandaleuze misdaad het afgodsbeeld van de godin omver. De toorn van de goden volgde tijdens de terugreis van de Grieken naar hun geboortegronden. Athena bracht Ajax' schip met een rake bliksemschicht tot zinken. Ajax werd niet getroffen door de bliksem, maar verdronk door toedoen van zeegod Poseidon in de woelige baren.

Het is voor de Amsterdamse voetbaltrots te hopen dat de naam Ajax ontleend is aan Ajax de Grote. De spelopvatting en het karakter van de club (fijnbesnaard voetbal dat vooral is gebaseerd op techniek en snelheid in plaats van fysieke kracht, het niet te stuiten geloof in de eigen uitmuntendheid) doen echter eerder denken aan de kwieke en zelfvoldane verkrachter dan aan de stoere bruut die dezelfde naam draagt.

Maar hoe het ook zij, de keuze voor de koosnaam godenzonen is een voorbeeld van willekeurig en zonder voorkennis grabbelen in de rijkelijk gevulde verhalenton die de canon van de klassieke oudheid is. Niet alleen omdat beide Ajaxen verwekt werden door sterfelijke ouders en dus geen greintje goddelijk DNA in hun lichaam hadden, maar ook omdat zelfs de grote Ajax verbleekt bij de echte giganten uit de Griekse mythologie. Hij miste de intelligentie en vaardigheid in de strijd van Achilles en de Trojaanse prins en legeraanvoerder Hektor, terwijl hij ook geen heldendaden verrichte die kunnen tippen aan de werken van Herakles. En wat betreft listigheid en strategisch inzicht was hij duidelijk de mindere van de sluwe Odysseus. Maar het opblazen van de eigen luister op basis van gebakken lucht past wel bij een voetbalclub die vaak wordt gezien als arrogant en een tikkeltje pedant...