Montesquieu, religie en de politiek in onze huidige samenleving

[Geertjan Benus]

Gedurende nu ruim twee weken staat onderstaand artikel op de voorpagina van Ambtenaar 2.0. Ambtenaar 2.0 heeft in de afgelopen tijd nogal veel te maken met unexpected error 500. Om die reden herhaal ik mijn artikel in dit netwerk.
Ik schreef dit artikel door uit te gaan van onze grondwet. Om een staatkundige oplossing te vinden in het maatschappelijke. Ik publiceer uiteenlopende artikelen sinds 2009. Dit onderstaand artikel schreef ik als reactie op de discussies die oplaaien sinds de gruweldaden van criminelen in Frankrijk.
Uiteraard schreef ik dit artikel niet vanuit mijn professie: verslaglegger, notulist. Tegen mensen die zeggen: "Schoenmaker blijf bij je leest", zeg ik: als staatsburger wordt van mij verwacht dat ik mij aan de wet houd. Als professional zal ik zéker binnen de wet moeten blijven. De vraag is nu: zegeviert in Nederland de emotie en de traditie, of zegeviert het gezond verstand en onze beschaving? Ik ga als burger voor dat laatste. Wee de professionals die als opdrachtnemers van de overheid te maken hebben met louter emotie en traditie. Dat zou in mijn ogen waanzin zijn en zou niets met besturen te maken hebben. 
Ik vraag uw aandacht voor mijn artikel: 

Dit artikel schrijf ik vanuit vraagstellingen over de inrichting van onze staat, onze bestaande wettelijke structuren, en eerst en vooral de Nederlandse grondwet. Dit is absoluut bedoeld als een bijdrage in het kader van Ambtenaar 2.0. Als mijn artikel als naief wordt ervaren, vraag ik de lezer het kader te veranderen waar vanuit hij leest. Dit is een vraagstelling in het staatkundige, niet in het politieke. 
In één van mijn blogs gericht op een internationaal gezelschap, schreef ik het volgende: I fully agree with this professor. I think, if it comes to leading countries, cultural and religious differences should not be subjects of democratic processes. Ik heb niet gecontroleerd of de professor het wel eens is met mij. Het instituut heeft mijn bijdrage geplaatst op zijn website. 

De professor heet dr. Sam Potolicchio. Wikipedia schrijft over hem: “Sam Potolicchio is the Distinguished Professor and Department Chair of Global Leadership Studies at the Russian Academy of National Economy and Public Administration, the largest university in Europe, and is President of the Preparing Global Leaders Foundation, an international leadership training program with campuses in Russia, Macedonia, Jordan and the United States.” 
Om te voorkomen dat bestaande politieke partijen een verkeerd beeld krijgen van mijn ingenomen stelling als zou de religie als inspiratie voor het maatschappelijke in het politieke niet mogen bestaan, licht ik mijn stelling toe in deze blog.

Het CBS expliciteert de volgende religies in De religieuze kaart van Nederland over de periode 2010 – 2013 Katholiek, Hervormd, Gereformeerd, PKN, Islamitisch, Joods, Hindoeïstisch, Boeddhistisch. Dan zijn er volgens dat rapport nog “de overige”. Te zien is in openbare politieke en maatschappelijke debatten dat herhaaldelijk de islam als religie opduikt. Dan gaat het meestal over extremisme. De extremisten beweren dan regelmatig dat zij geweld hebben gepleegd in naam van hun God. De laatste trend in de media is dat dit wordt ontzenuwd door hun religieuze leiders. Dit is niet de islam. Ik zie dat als een positieve ontwikkeling voor onze samenlevingen.

Wanneer ik zeg dat culturele en religieuze verschillen niet tot onderwerp van de democratische processen gemaakt moeten worden, bedoel ik dat zodra politieke partijen zich bijvoorbeeld christelijk of islamitisch gaan noemen, er verwarring kan gaan ontstaan in het licht van onze grondwet. In de praktijk kan het zich voordoen als brengen politieke leiders hun religie aan de man. Daarmee zou in het democratisch proces een godsdienstoorlog opnieuw ontketend kunnen worden. Geen land en geen staat heeft daaraan behoefte. De vraag welke religie de beste politiek leiders heeft, zou al gauw kunnen domineren.

Onze grondwet maakt dat religies bestaansrecht hebben in Nederland: dat recht heet Vrijheid van Godsdienst, artikel 6. Dat betekent dus dat een religieuze partij niet op hoeft te komen voor de rechten van de religie. Elke willekeurige politieke partij wordt in Nederland geacht op te komen voor de grondrechten van burgers. Een religieuze partij wekt de indruk als hebben de mensen die haar hebben opgericht te maken met onderdrukking of moeten zij opkomen voor hun religieuze belangen. In Nederland of op het grondgebied dat later Nederland is gaan heten, heeft die onderdrukking daadwerkelijk bestaan en ontstonden daadwerkelijk deelbelangen binnen het religieuze, al vanaf de Middeleeuwen met de kruistochten en later met de Beeldenstorm. Dus is het te verklaren dat hier religieus georiënteerde partijen ontstonden. Vanuit de huidige onrust in onze westerse samenlevingen is het goed na te gaan of die status quo te herzien is.

Duidelijk is dat iedere burger om zijn of haar moverende redenen een politieke partij mag beginnen vanuit de Kieswet geredeneerd (het passief kiesrecht). Dat neemt niet weg dat een maatschappelijke discussie over dit onderwerp op zijn plaats is: mag een politieke partij de religie vanuit welke zij is ontstaan in haar naam dragen? Op dat moment namelijk is het de vraag of de partij óf reclame maakt voor de desbetreffende religie óf voor de maatschappelijke waarden en de maatschappelijke orde die de partij nastreeft. 
Bij de naam VVD zijn de maatschappelijke waarden duidelijk: Volkspartij voor Vrijheid en Democratie. Bij de naam PvdA ook: Partij van de Arbeid. Bij de naam GroenLinks is de naam ook duidelijk zodra mensen zich verdiepen in de doelstellingen van die partij. Groen staat voor milieu. Lastiger wordt het bij de naam “het CDA”: Christen Democratisch Appèl (een oproep tot christenen zich democratisch te gedragen?), de ChristenUnie – (letterlijk in de naam: “de vereniging van christenen”). In deze laatste twee voorbeelden zit de religie in de naam en hebben we een kwestie rond de scheiding van kerk en staat. Montesquieu sprak over dat "Het opperpriesterschap [los moest] staan van het staatsbestuur."  Zodra die twee laatstgenoemde partijen zich met de staat gaan bemoeien, is in de praktijk van het politieke spel in Nederland op dit moment van die scheiding geen sprake meer.

Conclusie
Mijn stelling is dus dat burgers elkaar zullen kunnen vinden in het politieke krachtenveld geïnspireerd vanuit religies om vervolgens vanuit die religies hun maatschappelijke waarden te bepalen waarvoor hun partij gaat. Vanuit die na te streven maatschappelijke waarden kunnen zij dan hun naam kiezen. Zij maken met hun naam in de politiek via de onvermijdelijke brede communicatie waarvan sprake is in de politiek dan reclame voor die maatschappelijke waarden en niet voor hun religie. Zo zie ik de scheiding tussen kerk en staat.

Ik ben er bijna van overtuigd dat een dergelijke ontwikkeling (de naam van de politieke partij gebaseerd op wat je in het maatschappelijke nastreeft) binnen de structuur waarbinnen ons politieke bedrijf functioneert in ons huidig tijdsgewricht tot hele positieve maatschappelijke processen zou kunnen leiden.

In de geest van Montesquieu, lijkt mij het bovenstaande zinvol. In de politiek gaat het niet om het maken van (anti)reclame voor religies. Het gaat in de politiek om het functioneren van de democratie ten behoeve van onze samenleving. Dat is een samenleving waarin steeds meer belangengroepen deel uitmaken van het maatschappelijk krachtenveld. De scheiding tussen kerk en staat consequenter maken lijkt mij in onze huidige status quo een nuttige opgave die een opening kan maken voor een zinvolle dialoog. 

Het is bovendien niet van deze tijd om in het verleden te blijven stilstaan. De beoordeling van religies door een staatsman in de 18-de eeuw als leidraad nemen voor het politiek optreden in de 21-ste eeuw, is net zo min een uiting van ontwikkeling als het nog steeds toepassen van de doodstraf. Die straf is afgeschaft in Nederland in 1870 en bestaat in veel landen nog steeds. In die landen is minder of geen invloed vanuit het christendom op het maatschappelijke. Zelfs in 32 van de 50 staten van de VS bestaat die doodstraf nog. Dat geeft bovendien te denken: is de bemoeienis van de VS met de wereld olie op het vuur of een aanzet tot verdere ontwikkeling?  

Wie vroeger deel uit ging maken van het Vreemdelingenlegioen, raakte het Nederlanderlanderschap kwijt. Onder invloed van de globalisering lijken we daarover nu anders te gaan denken. Als we dan maar niet inconsequent worden. Als het straks er alleen nog maar om gaat wie die vreemde mogendheid is en tegen wie die vreemde mogendheid vecht, raakt mijns inziens de overheid zijn gezag kwijt. 
Ook in tijden van globalisering, heeft Nederland een heldere structuur nodig waarbinnen het politieke spel wordt gespeeld. Laat dan de vertaling van religieuze geschriften naar de samenleving aan de religie en laat de politiek aan de politiek.  En wat de religie betreft: het christendom zou dan toch bij uitstek een goed vertrekpunt zijn om ook in het maatschappelijke consequent te blijven en tot verzoening te komen: Wie zonder zonde is werpe de eerste steen.