Wolfs Woord: Toeval*

[Ineke Wolf]

“Toeval bestaat niet” en “Ik geloof niet in toeval” zijn twee uitspraken die ik nogal eens hoor en lees. Net als de uitspraken: “Alles gebeurt met een reden” en “Je lot kun je niet ontlopen”. Iemand merkte op Twitter zelfs op deels in het lot te geloven. Helaas kreeg ik geen antwoord op mijn vraag hoe dat kan; deels in het lot geloven. Maar, daar is het Twitter voor; antwoorden hoeft niet. En wie weet, werd de vraag toevallig niet gezien. Wat mij betreft is het net zoiets als deels in het woord van een god geloven. Waarbij men boven die god gaat staan, door te zeggen, te weten welke woorden van die god wel of niet te geloven zijn.

 

Kees is zo iemand die gelooft in lotsbestemming en hij meent dat alles gebeurt met een reden. Eén van die redenen zou zijn, dat je van alles wat er in en met je leven gebeurt, leert. Dat het zelfs gebeurt om je een bepaalde les te leren. Een les die je in je vorige leven(s) nog onvoldoende geleerd hebt. Dat is dan je lot. Kees gelooft niet in toevalligheden. Alles in dit leven is en wordt gestuurd. Door wie of wat, daar is hij nog niet helemaal uit. Hij denkt nog wel een paar levens nodig te hebben voordat hij alle antwoorden heeft. En wanneer hij die antwoorden heeft, dan hoeft Kees niet meer terug te komen. Dan is Kees klaar met het leven zoals we dat op aarde kennen.

 

Toeval is een woord. Een woord dat net als andere woorden in woordenboeken terug is te vinden. Een woord met een bepaalde betekenis. Over het woord toeval bestaat de afspraak dat het staat voor een gebeurtenis die op basis van waarschijnlijkheid en oorzaak-gevolg redeneringen niet kan worden voorspeld. Dat omvat zo ongeveer alles buiten de wiskunde en de komende paar minuten. Op grond van de betekenis van het woord “toeval” kan er geen sprake zijn van wel of niet erin geloven. Die afspraak staat er gewoon. Toeval bestaat.

 

Van toeval kun je kennelijk ook een soort van god maken, waar je dan wel of niet in gelooft.

 

Kees zijn (on)geloof** in het toeval en zijn overtuiging dat alles gebeurt met een reden, dat zelfs de meest dramatische dingen in je leven gebeuren om je een les te leren, die je in een vorig leven nog niet had geleerd, heeft ervoor gezorgd dat zijn relatie op de klippen liep. Er schuilt kennelijk enige waarheid in het spreekwoord: “Twee geloven op één kussen, daar slaapt de duivel tussen”.

 

Voor de exgenote van Kees was de maat vol toen hij beweerde dat ex een les te leren had uit de beroving met geweld die haar overkomen was. In één van haar vorige levens was ze, volgens Kees, misschien zelf een bruut geweest en dan leerde ze nu, wat een ander dan werd aangedaan. Ze kon alleen maar leren van deze gebeurtenis, vond Kees. Hij vond ook dat het “zo had moeten zijn”. Natuurlijk moest de aanvaller van zijn lief gestraf worden, dat vond ook Kees. Want ook de crimineel had een les te leren uit deze gebeurtenis. Dit met het oog op zijn volgende leven.  

 

Volgens Kees was het geen toeval dat zijn toenmalige vrouw net aan het pinnen was toen een gemaskerde man uit het niets opdook en haar met geweld dwong een groot bedrag op te nemen en dit aan hem te overhandigen. Het was het lot, het was voorbeschikt. Ik vroeg Kees of de aanvaller dan wel verantwoordelijk gesteld kon worden voor zijn daad. Volgens de denkwijze van Kees was het voorbeschikt wat de man deed. Door zoiets als een “hogere macht”. Dan ligt de verantwoordelijkheid toch ook bij die zogenoemde hogere macht?

 

Kees vond dat ik dat toch wat genuanceerder moest zien. Hoewel het het lot was, bleven mensen toch wel zelf verantwoordelijk. Ook al was voorbeschikt wat ze deden.

 

Dat gold in dit geval niet alleen voor de aanvaller van zijn exgenote, dat gold ook voor de  exgenote zelf. Zij was vanuit een vorig leven, net zo verantwoordelijk voor het gebeurde als haar aanvaller dat was.

“Dus Kees, mensen worden gestuurd door zoiets als een hogere macht”, vroeg ik, “en tegelijkertijd zijn ze zelf verantwoordelijk?” Kees antwoordde volmondig; “Ja” En voegde eraan toe dat wanneer je goede dingen deed, dat dit dan ook voorbeschikt was. Dat had je dan niet aan jezelf te danken.

 

Dat ik uit iedere situatie iets kan leren, dat ben ik met Kees eens, maar ik ben het er niet mee eens, dat die situaties zich voordoen zodat ik ervan kan leren. Ik geloof in het fenomeen toeval, niet als een soort van godheid, maar als iets dat er nu eenmaal is. Het leven lijkt soms zelfs louter van toevalligheden aan elkaar te hangen.

 

De vriendschap tussen Kees en mij droogde op. Zoals ook mijn relatie met de kerk opgedroogd was om woorden. Genade was één van de woorden waar ik over viel in de kerk. Alles wat je goed deed, deed je goed vanwege de genade van de god. Dat kwam niet uit jezelf, daar was je als zondig mens nu eenmaal niet toe in staat. Wat je verkeerd deed, was wel aan jezelf te wijten. Niet zelf verantwoordelijk zijn voor je eigen goede keuzes en daden, wel schuldig zijn wanneer het minder goed uitpakt. De genade van de god en de voorbeschikking waar Kees in gelooft lijken niet echt ver uit elkaar te liggen. Al denkt Kees daar, toevallig of niet, heel anders over.

 

© Ineke Wolf

 

*  volgens van Dale: gebeurtenis of omstandigheid die vooraf niet te voorzien, niet te berekenen is geweest.

 

** Kees gelooft niet dat dingen toevallig gebeuren. Kees gelooft wel dat toevallige gebeurtenissen met een reden plaats vinden.