Jeroen Pauw en beledigen, een maatschappelijk aftasten van wat van deze tijd is

[Geertjan Benus]

http://www.npo.nl/pauw/06-05-2015/VARA_101372762  (van 2,5 min tot ongeveer 22 min) 

Sinds 6 mei 2015 lijkt belediging zijn plek weer te heroveren in het spraakgebruik in Nederland. Het fenomeen was even niet actueel, maar het is weer terug. Sinds rond 800/900 na Chr. de Noormannen met hun knuppels in ons gebied kwamen huishouden, ontwikkelde zich eeuwenlang een zekere cultuur in de Lage Landen. We raakten in de loop van de tijd de Noormannen kwijt en kregen andere heersers en overheersers. Wij ontwikkelden een zekere beschaving. Misschien wel omdat de Noormannen de huizen afbrandden en de vrouwen verkrachtten en de bevolking vond dat ze daarmee toch beslist te ver waren gegaan, dat hieraan grenzen gesteld moesten worden. Wij rekenen ons nu tot de Westerse beschaving. Zo kunnen we in onze moderne tijd welbespraakt over dit onderwerp uitweiden in aanwezigheid van plegers, beschouwers, verdedigers en publiek.

Zou een dappere Saks het hebben geroepen in 850 na Christus “Neuk die Noorman!”? En zou die Noorman dan bleek zijn weggetrokken, met zijn knuppel wat ongemakkelijk achter z’n rug? Jeroen Pauw is 1165 jaar na de Noormannen dapper genoeg om de grenzen te verkennen van wat volgens de wet op dit gebied in 2015 toelaatbaar is. Is die term in de Engelse taal gebezigd tegen de koning,  geoorloofd en moet beledigen eigenlijk nog wel in het wetboek staan? “Het is toch eigenlijk niet meer van deze tijd” dat op beledigen sancties staan in wetten. Niet van deze tijd iemand te vervolgen, omdat hij je beledigd heeft.

Een dergelijke uitroep zou de koning worst zijn, veronderstelde Jeroen Pauw anders gezegd in zijn eigen woorden. Volgens een toeschouwer in het programma mocht “Fuck You” zelfs hard. Het onderwerp was ruim 20 minuten zendtijd waard. Ik geef toe, de bespreking had komische details.

Geheel in lijn met de meest recente ontwikkelingen in onze westerse beschaving werd de kwestie uitgekleed tot op een vergelijk tussen de kosten die ermee gemoeid zijn, mocht een pleger een rechtszaak verliezen. Een belediging van de koning kost 20 keer meer dan wanneer de belediging een willekeurige burger treft. Met de vraag of beledigen als grond voor vervolging nog wel van deze tijd is, kwam bij mij de vraag op of als de koning het goed vindt en de wet wordt afgeschaft, burgers dan onderling en ongeremd flink tekeer kunnen gaan. Is op 6 mei 2015 een begin gemaakt aan een hardvochtige tijd van ongeremd beledigen? Krijgen we de prijs “meest doeltreffende belediging van het jaar” en gaat Jeroen Pauw die uitloven? Waar zit het eind aan deze nieuwe wending in onze beschaving?

De kwestie werd diepgaand onderzocht in het programma. Fuck You leek mij bij aanvang van de uitzending een aanzet tot actie. De pleger noemde het zijn mening. In het http://nl.bab.la/woordenboek/engels-nederlands/fuck-you staat als eerste vertaling “rot op”. De uitdrukking schijnt meerdere betekenissen te hebben. Maar “oprotten” is in de gebiedende zin gezegd, een oproep tot verdwijnen. Sinds Harry Potter hebben we in de Angelsaksische cultuur daarvoor een verdwijnmantel, an invisibility cloak. Toch klinkt in de Engelse taal “Ik werp u de verdwijnmantel toe” heel anders dan Fuck You. “I can’t see what you mean” zou dan een ingewikkelde en nader te duiden reactie zijn van het subject.

In één maand (april) vond ik 22 rechterlijke uitspraken op de zoekterm “belediging”. Daarbij zitten ook zaken die de onderlinge relatie tussen burgers aangaan. Kennelijk is het motief om de ander voor de rechter ter verantwoording te roepen nog niet volledig uit onze samenleving weg. Een van de zaken betreft het gerechtshof in Den Bosch in een zaak van het OM tegen een verdachte:  vrijspraak van belediging van een politieambtenaar. Tijdens een verhoor bij de raadsheer-commissaris had de verdachte, een advocaat, in een verzuchting en zacht “sukkel” gezegd. Maar in Amsterdam vindt in april nog een zaak plaats waarbij van belediging sprake zou zijn van huurders onderling. In die zaak is uitspraak gedaan op grond van overlast en intimidatie.

Conclusie
Juridisch gezien had het praatprogramma van Jeroen Pauw een omissie. Als het gaat om beledigen (onder meer van de Koning) gaat het om opzettelijkheid. In dat opzicht doet de context ertoe. Iemand die opzettelijk en weloverwogen de gewraakte uitspraken doet, is schuldig volgens de wet. Dit onomstotelijk aantonen en bewijzen is dan een andere kwestie.

Is belediging als grond voor vervolging uit de tijd? Misschien. Het aantal succesvolle vervolgingen neemt af. Kijk maar. Maar wanneer in april 2015 toch nog 22 uitspraken zijn gedaan waarin de term belediging voorkomt, vind ik het praatprogramma wel erg voorbarig en van de samenleving weg kijkend in zijn conclusie dat het “niet van deze tijd” is.

Wat mij betreft is de hamvraag of het bij onze beschaving past om belediging als grond voor vervolging uit het wetboek te schrappen. Hoe beschaafd gedragen we ons van nature waardoor belediging als vervolggrond niet meer nodig is? Hoe beschaafd waren de aanwezigen in het programma? Ik weet het niet. Het was wel weer leuke televisie. Jeroen Pauw kan het hoe dan ook mooi zeggen.

Vandaag 8 mei, las ik in Trouw dat de discussie niet moet zijn gegaan over het schrappen van alle artikelen uit de wet in verband met beledigen. Het ging alleen om de artikelen 111 t/m 113 in het wetboek van Strafrecht. Die hebben betrekking op Majesteitsschennis. Daarover laat ik mij niet anders uit dan dat de Koning deel uitmaakt van onze Rechtsstaat. De Rechtsstaat staat of valt niet met uitspraken over of artikelen in het wetboek van Strafwet al of niet uit de tijd zijn.
Hoewel de meningen over de Rechtsstaat momenteel verdeeld zijn, ga ik ervan uit dat we de Rechtsstaat serieus blijven nemen. De vraag is of we dat doen met alleen deze afweging over een concrete uitlating. Inmiddels heeft het OM de dagvaarding ingetrokken en gaat het ministerie opnieuw studeren.