De Publieke omroepen in Nederland. Om de paar jaar laait de politieke discussie weer op over de publieke omroepen, hun functie en de manier waarop ze betaald worden. Soms treden er ook nieuwe omroepen tot het bestel toe wat elke keer commotie oplevert. Sommige politieke partijen willen het bestel zelfs geheel opheffen. Waarom hebben we dit bestel en waarom moeten we er eigenlijk aan vasthouden? Eerst een stukje geschiedenis om te kunnen duiden hoe dit ingewikkelde systeem tot stand is gekomen. In het verzuilde Nederland van voor de 2e Wereldoorlog begon de radio populair te worden. De overheid besloot in mei 1930 met het zendtijdenbesluit om de belangrijkste zuilen, de katholieken (KRO), de protestanten (NCRV), de socialisten (VARA) en de liberalen (AVRO) elk een licentie te geven. 20% van de zendtijd was voor elk van deze omroepen bestemd. De kleine stroming van de vrijzinnig protestanten (VPRO) deed ook mee, maar kreeg maar 5% van de zendtijd. De overige 15% van de zendtijd was voor algemene programma’s en werd bij toerbeurt door 1 van de 4 groten verzorgd. Deze omroepen bestonden uit verenigingen met leden en een bestuur, aangevuld met omroepbladen en hadden elk een eigen geluid waarin de binding met de politieke zuil heel duidelijk was. Nederlanders uit die tijd stemden als ze katholiek nou eenmaal op de KVP, lazen de Volkskrant en waren lid van de KRO. In de oorlog werden alle omroepen door de bezetter gelijkgeschakeld, maar na de oorlog gingen al snel de omroepen hun eigen weg weer. In de jaren 50 kwam er televisie in de Nederlandse huiskamers. De omroepverenigingen verenigd in de Nederlandse Televisie Stichting waren logischerwijs degene die de uitzendingen maakten. De eerste jaren waren er maar weinig kijkers door technische problemen, maar ook door de enorme kosten die een tv toestel met zich meebracht. Langzaam werd het technisch beter en toestel goedkoper. De omroepen splitsen zich af van de NTS en gingen als zelfstandige omroepen verder met elk hun eigen actualiteiten rubrieken waarin het nieuws gekleurd werd naar de politieke of religieuze voorkeur van de vertegenwoordigde zuil. Rechts en links, katholiek en protestant, elk gaven ze kleur aan actualiteiten. Ondertussen was de samenleving in een rap tempo aan het veranderen. In de jaren 50 nog onzichtbaar, maar in de jaren 60 in volle hevigheid. De popcultuur en de ontzuiling waren onomkeerbaar. De omroepen lieten populaire tv series en pop muziek links liggen en zagen dit als ordinair of niet stichtelijk binnen hun functie in de zuil. Via een achteringang werd dit toch het bestel toegevoegd. De radiopiraat Veronica en de TV piraat REM (Later de Tros) gingen populaire muziek en Amerikaanse TV series uitzenden. Met wetswijzigingen en militaire middelen probeerde de politiek deze initiatieven te blokkeren, waarop beiden piraten uiteindelijk besloten op de reguliere weg toe te treden tot het bestel. Met veel nieuwe leden traden eerst de Tros en later Veronica toe. De Tros kon met enige achtergrondkennis nog wel gezien worden als een loot aan de rechtse liberale stam met een duidelijke binding met de VVD, de Telegraaf en met populistisch nieuws via Wibo van der Linde’s Tros Actua, maar vooral was de Tros algemeen en zond het bij voorkeur programma uit die de mensen wilden zien. De andere omroepen noemden dit met dedain de “vertrossing” van de bestel, maar moesten uit lijfsbehoud hier aan gaan meedoen en gingen steeds meer Amerikaanse series en luchtige programma’s uitzenden. Arbeiders hadden geen zin meer in de belerende toon van de Vara en werden lid van de Tros. Bij Veronica was er al helemaal geen politieke binding en de enige doelgroep die te onderscheiden viel, was die van “je bent jong en je wilt wat” Hiermee viel feitelijk het doek voor de traditionele opzet. De maatschappij ontzuilde steeds verder en omroepen raakten los van hun oorspronkelijke maatschappelijke ankers. Langzaam maar zeker ontstonden nieuwe groepen in de samenleving die niet langer te duiden waren op de traditionele manier. Met de komst van RTL Veronique in 1989 die commerciële TV ging uitzenden vanuit Luxemburg zijn de publieke omroepen nog verder weggelopen van hun oorspronkelijke rol. Bij sommige nieuwkomers zoals de EO, BNN en Llink kan er in de programmering nog wel iets ontdekt worden van binding met de achterban, maar bij de meeste omroepen totaal niet meer. Actualiteitsrubrieken die vroeger elk een eigen mening hadden zijn samengevoegd en hebben geen duidelijk identiteit meer. Hoe nu verder? Duidelijk is wel dat de publieke omroep goede televisie maakt. Je kunt je afvragen of alles wat gemaakt wordt bij de kerntaak hoort, maar televisie hoort zo langzamerhand bij het grondrecht van elke burger. De overheid stimuleert kwaliteit via het bestel. De zenders 1, 2 en 3 zijn geduchte concurrenten van de “commerciëlen” en zorgen dat iedereen op scherp blijft. Daarnaast krijgen ook programma’s zonder veel kijkerpotentieel een kans. Het systeem van leden en omroepen, geen winst mogen maken maar toch afgerekend worden op kijkcijfers zorgt wel voor een rare discrepantie. PVDA en CDA zijn bovendien oververtegenwoordigd via de bestaande zenders. Het is niet voor niets dat in deze partijen de roep om behoud het sterkst is. Het blijft dus belangrijk nieuwe stromingen toe te blijven laten, maar een veel duidelijker onderscheid tussen omroepen, gebaseerd op politieke, sociale en culturele verschillen is aan te raden. Het is voor de kijker nu onduidelijk of hij naar de NCRV of de KRO kijkt.
Reactie van walter van teeffelen op 3 Juni 2009 op 17.18
Je moet lid zijn van Nederlands MediaNetwerk om reacties te kunnen toevoegen!
Wordt lid van Nederlands MediaNetwerk