Democratie contra nationalisme

[Geertjan Benus]

Buitenhof 10 maart 2013: http://www.uitzendinggemist.nl/afleveringen/1330949 vanaf 32.45 minuut

Via een weer interessante uitzending van Buitenhof maakte ik 10 maart jl. kennis met Thijs Kleinpaste. Hij schreef een boek over de natiestaat met de weinig hoopgevende titel: ‘Nederland als vervlogen droom’ – een vervlogen droom dan vooral in de ogen van zijn generatiegenoten. Thijs is 24 jaar.
Ik vind een dergelijk boek in deze tijd niet verwonderlijk. De parlementaire democratie staat onder hoogspanning. De betrokkenheid van heel veel burgers bij de politiek is ver te zoeken. Hoe komt in de toekomst ons democratisch bestuur nog geloofwaardig over? De invloed van Europees bestuur op ons nationaal bestuur, is één van de redenen om deze vraag te stellen. Ook het gemak waarmee politicibestuurders ervoor hebben gekozen publiek geld over te hevelen naar banken, is als oorzaak te noemen van verminderde geloofwaardigheid. Zo ook het (terechte) recente failliet van populis­tische politiek. Het gebrek aan politieke verantwoording op cruciale economische vraagstukken. Een kabinet dat in de Tweede Kamer onder vuur ligt omdat het shoppend bij de fracties in het parlement tot beleid wil komen. Het rammelende juridische raamwerk waarin ons politiek bestuur vandaag de dag inhoud en vorm krijgt. En bovendien is de vraag gelegitimeerd hoe het komt dat een partij als GroenLinks plotseling gemarginaliseerd is – en dat terwijl juist die partij in de aanloop tot de verkiezingen in 2012 zich nog op zeer praktische wijze bekommerde om ons gemeenschappelijk belang in een politiek proces.

Demonisering van het algemeen belang

Volgens Amerikaanse normen is ‘je richten op het algemeen belang’ verwerpelijk. In hoeveel bochten heeft Obama zich moeten wringen om zijn Health Care Bill door de senaat te krijgen? Maar welke zijn de Europese? En belangrijker nog in eerste instantie: de Nederlandse? Door een verregaande internationale oriëntatie en een gebrek aan visie op de ontwikkelingen in ons eigen land (het ontwikkelen van een dergelijke visie lijkt vandaag de dag meer voer voor filosofen te zijn dan voor politici) komt de politiek niet meer echt toe aan inhoudelijke debatten gericht op het vinden van bestuurlijke oplossingen. Iemand die zich met die problematiek bezighoudt, wordt niet geschikt gevonden zich te bemoeien met de politiek. En dat is misschien vandaag de dag wel de grootste fout die gemaakt wordt. De vraag is hoe de unitariërs van vroeger nu omgaan met het volk als het gaat om het politieke proces – misschien wel zonder het te beseffen. Misschien is dat wel te betitelen als ‘De democratie van het ‘ons kent ons’’.

Geloofwaardigheid

Allemaal redenen voor mij om de vraag te stellen over geloofwaardigheid. De vraag is alleen of Thijs Kleinpaste die ook stelt in zijn boek over een vervlogen droom. Hij praat over ‘het nieuwe natio­nalisme dat vertegenwoordigd moet worden’. Of legt hij zich bij voorbaat neer bij het vervlogene en heeft hij daarom zijn titel gekozen? Is zijn boek de opmaat naar een nieuwe manier om vorm te geven aan repressieve tolerantie? Wil hij ons duidelijk maken waarom anderen zich er ook maar beter bij moeten neerleggen? Of heeft hij de structuur op het oog waarbinnen het politiek bestuur vorm en inhoud krijgt – het realiseren van ‘culturele nabijheid’ door lokale oriëntatie via een districtenstelsel. Of jaagt hij niet meer dan alleen partijpolitieke belangen na? Of is hij simpelweg wegbereider voor zijn partij?

De natiestaat vind ik een lelijk woord. Dat woord associeer ik direct met nationalisme. Ik vind nationalisme verwerpelijk. Zeker in het huidig tijdsgewricht. Je diepgaand bezighouden met nationale problemen om ze op te lossen, betekent in mijn ogen nog niet dat je een nationalist bent.

Democratie contra nationalisme

Nationalisme vergelijk ik met een gesloten systeem dat geen informatie uitwisselt om aldus zelf tot verandering te komen. Dat kan niet anno 2013. En dat kan niet in Nederland waar in het verleden een strijd woedde om de gewesten op één lijn te brengen en langzaam maar zeker een eenheid kwam in bestuur en een invloed van het volk een feit werd. We hebben nu meer dan ooit behoefte aan én mogelijkheden tot het uitwisselen van ideeën en tot wederzijdse beïnvloeding. Behalve wanneer prominenten verhuld of niet sommige onderwerpen tot taboe verklaren. Het is van de zotte wanneer je tot politieke mankepoot gemarginaliseerd wordt wanneer je hierover wel gaat spreken. Met die houding blijven potentiële oplossingsmogelijkheden voor verandering en beïnvloeding braak liggen ondanks alle (technische) mogelijkheden die wij tegenwoordig hebben.

De mensen en het systeem

Ik stel dat democratieën pas functioneren wanneer die onderlinge beïnvloeding wél mogelijk is. Nederland stelt Europa in dit opzicht een voorbeeld met zijn links-rechts kabinet. Europa is vol van democratieën – dus dan zou juist nu in Europa sprake moeten kunnen zijn van een voortdurende verandering teweeggebracht door inzichten die ontstaan wanneer tegenstrijdige partijen echt naar elkaar gaan luisteren. Maar in Buitenhof van zondag 10 maart hoorde ik Maarten Asscher dit nog zeggen over het bestuur in Italië: ‘De houdbaarheid van deze verkiezingsuitslag is 0’. Italië zal spoedig weer moeten overgaan tot verkiezingen, was zijn verwachting. Daarin zit besloten dat politieke partijen er bij voorbaat geen geloof in zouden hebben dat ze elkaar beïnvloeden om tot een oorspronkelijk beleid te komen dat direct voortkomt uit de spanning die blijkt uit de verkiezingsuitslag. De politici die gekozen zijn zouden zich, gegeven die uitslag daartoe verplicht moeten voelen.

Thijs Kleinpaste noemt het ontbreken van de wil om zich te verdiepen in tegenstellingen ‘intellectuele luiheid’ – hij verbindt die uitspraak over ‘intellectuele luiheid’ aan de ‘verwerping van het nieuwe nationalisme’ als ‘verachterlijke lariekoek’. Mijn vraag is dan waar die intellectuele luiheid vandaan komt. Maar dan doel ik op alle tegenstellingen in het politieke debat.

Het antwoord op die vraag is eenvoudiger dan u denkt: verander de praktische en formele verhouding tussen beleidsambtenaren (de deskundigen) en politici (de gerepresenteerde belangen onder de bevolking). De vraag is of politici in bestuursorganen nog zicht hebben op waarvoor ze dienen: voor het tot stand brengen van beleid of voor de public relations? Mijn standpunt is dat anno 2013 daarin eerst helderheid zou moeten komen. Bovendien heerst in vele fracties een sfeer waarin het individuele intellectuele potentieel in de eigen partijpolitieke strategie bij voorbaat al monddood gemaakt wordt doordat van politici een strikte solidariteit met de partijlijn gevraagd wordt. De vraag is of met wijzigingen daarin het politieke debat interessanter zou kunnen worden en of dat alleen al de democratische besturen goed zou doen. Ook een dergelijke vraag hoor je vandaag de dag niet te stellen. Dan ben je bij voorbaat uitgerangeerd.

Conclusie

Voor het antwoord op de vraag hoe voor ‘de gewesten van Europa’ tot één politiek bestuur te komen, kan Nederland putten uit zijn rijke historie. Nederland is bij uitstek het land dat het verschil kan maken en ervoor kan zorgen dat ‘l ’histoire se répète’ niet zal gaan gelden in de totstandkoming van het verenigde Europa. Noem dit een ‘functionele nationale trots’ om tot inspiratie te komen.

De verandering in de hedendaagse politiek, zit niet zozeer in structurele veranderingen in het politieke bedrijf met uitzondering dan van de bijdrage van beleidsambtenaren aan het politieke spel. De verandering zit vooral in een veranderde houding van politici, een andere functieopvatting van de instellingen die politici via politieke bestuurlijke organen podia bieden en een diepgaand geloof in de samenleving dat uit intellectuele confrontaties tussen tegenstellingen mooie nieuwe bestuurlijke inzichten kunnen komen. Onze overheid zou daarin een functie op zich kunnen nemen: dat geloof te bevorderen. En dan niet alleen binnen onze eigen nationale grenzen.