Big Brother is operating you!

[Remco Klöters]

Een oud genre leek met het verdwijnen van programma’s zoals 06-11 Weekend en Trauma Team verleden tijd te zijn. Deze week werd medical reality tv ­ echter door RTL nieuw leven ingeblazen met de lancering van 24 uur tussen leven en dood. Een programma over de patiënten op de spoedeisende eerste hulp van het VU medisch centrum, dat ondanks een korte reanimatie en vervroegde uitzending op donderdag een dag erna toch is ingeslapen.

De reden? Nalatigheid en opportunisme van het ziekenhuis, zo lijkt het. Diverse patiënten en zelfs de eigen medici van het VU, menen dat met het maken van de opnamen en de uitzending van het programma een ernstige inbreuk op de privacy wordt gemaakt. De betrokken personen worden immers op een uiterst kwetsbaar moment in een hulpeloze toestand gefilmd. Wanneer zij voldoende bij kennis waren, werden de patiënten door medewerkers van Eyeworks alsnog om toestemming tot uitzending gevraagd. Saillant detail: deze medewerkers liepen rond in witte doktersjassen.

De toestemming van een persoon die in staat is zijn wil in vrijheid te bepalen en te uiten is in beginsel voldoende om uit te mogen zenden. Juridisch is de meest interessante vraag dus of het de VU überhaupt vrij stond de beelden te vervaardigen, en de Eyeworks medewerkers te laten rondlopen op de eerste hulp.

Het EHRM biedt houvast met de uitspraak over het Griekse couveusekindje Anastasios Reklos. Het betreffende ziekenhuis liet een portretfotograaf toe tot de couveuseruimte om portretten te maken van de kinderen en bood deze de ouders aan. De ouders van Anastasios zijn not amused en vinden het onacceptabel dat een fotograaf zonder hun toestemming de steriele ruimte in mocht en hun kind mogelijk gestoord is met het maken van de foto’s. Als het ziekenhuis weigert de negatieven af te geven stappen zij naar de rechter.

Het Hof oordeelt dat nu een portret een essentieel element van iemands persoonlijke levenssfeer is, de geportretteerde niet alleen het recht zou moeten hebben te beslissen over de publicatie, maar ook over de vastlegging zelf. Als het laatste anders zou zijn dan zou de macht te beslissen over het gebruik van de foto bij een derde komen te liggen. De ouders krijgen dus gelijk en ontvangen een schadevergoeding van € 8.000,-.

In de kritiek op deze uitspraak wordt gewezen op de bijzondere context. Er kan geen algemene regel aan ontleend worden dat niemand ongevraagd gefotografeerd mag worden. Maar de opnamen bij de eerste hulp vertoont wel raakvlakken met deze context. De gefilmde patiënten zijn immers zeer kwetsbaar. Voorstelbaar is dat wanneer de patiënten tussen leven en dood ontdekken dat de mensen in de witte jassen eigenlijk medewerkers van Eyeworks zijn en zij dus niet alleen in een ziekenhuis, maar ook in een televisiestudio zijn beland, er twijfel kan ontstaan over de prioriteiten op de afdeling. Ook krijgen derden de macht over de opnamen van hun behandeling. Wie krijgt ze te zien en wat gaat ermee gebeuren? Op basis van de Reklos-uitspraak zouden de patiënten dus een sterke zaak moeten hebben. Naar verluid zijn diverse patiënten hier al mee bezig.

Dat werpt een laatste interessante vraag op: wie is er aansprakelijk voor de schade? Daarbij doel ik niet alleen op de schade van de patiënten, maar ook op die van producent Eyeworks en RTL. Die zal aanzienlijk zijn nu een compleet nieuw programma is geschrapt.

Nu het het VU medisch centrum is die de producent heeft binnengelaten, de patiënten vermoedelijk onvoldoende op de opnamen heeft gewezen of toestemming gevraagd en ten halve gekeerd het dringende verzoek heeft gedaan het programma niet uit te zenden, veronderstel ik dat ook Eyeworks en RTL zich momenteel beraden over een wellicht kansrijke claim.