Waarden en normen in onze cultuur

[Geertjan Benus]

De Paradox van de Vrijheid van Minister Edith Schippers

"Scherp en verfrissend" (NRC) of niet, op 5 september hield minister Edith Schippers de H.J. Schoo-lezing onder de titel “de paradox van de vrijheid”.
Zij hield die lezing in een tijd waarin het gevaar bestaat dat we met democratische middelen de democratie gaan afschaffen. Dat gevaar uit zich onder meer doordat nu al jarenlang met politieke en juridische middelen gepoogd wordt te tornen aan de godsdienstvrijheid, in een situatie waarin wij de scheiding tussen kerk en staat niet volledig hebben doorgevoerd. Frankrijk maakt die scheiding wél compleet. In Frankrijk noemen ze die scheiding Laïcisme.
In Nederland is geprobeerd de Islam niet te definiëren als godsdienst zodat we de vrijheid van godsdienst in de grondwet kunnen handhaven. De rechter wees de pleitbezorgers onder meer op de definitie van Islam in het woordenboek. Hij kon om die reden niet meegaan met het pleidooi.
Feit is ook dat met Abraham een belangrijke schakel bestaat tussen de Islam en het Christendom. Het wordt tijd dat we de Islamitische geestelijken een openbare en door iedereen te volgen stem geven in onze discussies als het gaat om de invloed van religie op onze samenleving en het wordt tijd dat we de scheiding tussen kerk en staat compleet maken.
Edith Schippers zegt in haar Schoo-lezing dat onze cultuur een stuk beter is dan alle andere die zij kent. Zij noemt dan groepen die het in onze cultuur een stuk beter hebben dan in andere culturen: de vrouw, de homo, de transseksueel, de niet-machthebbers. De vraag is of zij dit standpunt overeind kan houden, zeker wanneer zij doelt op de groep niet-machthebbers.

De democratie en waarden en normen
Tot nu toe verbaas ik mij over hoe in de politiek gesproken wordt over waarden en normen in onze samenleving. We hebben hier dus westerse waarden en normen. Zoals de minister daarover spreekt, lijkt het er op alsof dit een statisch gebeuren is. Dat is echter niet het geval. De geschiedenis toont dat ook aan. De waarden en normen die Bert Haanstra wist vast te leggen (op 33,30 minuut) onder de toenmalige strandgangers, verschillen enorm van die van de huidige. Dan spreek ik uiteraard over een langere periode die hierover heen gegaan is.
In algemene zin kan ik stellen dat waarden en normen in samenlevingen veranderen onder invloed van onderlinge beïnvloeding. Wie daarin niet gelooft in onze samenleving, gelooft niet in onze democratie. Dat betekent dat onze (westerse) waarden en normen voortgaand aan het veranderen zijn. Dat gebeurt in alle samenlevingen. Maar zeker de westerse waarden en normen zijn niet statisch omdat onze samenlevingen democratisch zijn. Het is mede om die reden niet mogelijk om ze te veralgemeniseren en ze te claimen. We kunnen tijdverschijnselen waarnemen en beschrijven als het om waarden en normen gaat, maar we kunnen onze waarden en normen niet hanteren als absoluut en vaststaand. Wij zouden dan een soortgelijke fout maken als de fanatiekelingen uit andere culturen die hún statische waarden en normen aan óns willen opdringen.
Die voortgaande verandering in waarden en normen bestaat ook omdat wij steeds nadrukkelijker te maken krijgen met globalisering. Wij denken steeds vaker over onze eigen grenzen heen. En dat is nog lang niet gemakkelijk, zeker voor machthebbers. Dat onder meer toont de Brexit aan. Dat blijkt uit discussies over “het bewaken van de grenzen van Europa”. Dat blijkt uit de moeite die nodig is om eventuele vervolgeffecten van de Brexit tegen te gaan.

De westerse waarden en normen
Wij scharen Europa onder de westerse waarden en normen. Dan zij gezegd dat heel veel van onze waarden en normen uit het Christendom en uit het Jodendom komen: “aandoe wat u niet wil dat u geschiedt, ook de ander niet” is er één van. “Oog om oog tand om tand” komt zowel uit het Christendom als uit de Islam. In de bijbeI staan die waarden vooral in het oude testament, de koran erkent het nieuwe testament niet. Het nieuwe testament is een stuk vredelievender: “Wanneer je op je linker wang wordt geslagen, bied dan ook je rechter aan”. Uit het nieuwe testament komt: “Heb uw vijanden lief”. In Lukas 8: 4 – 15 staan zelfs adviezen voor de boer als het om zaaien gaat. Namelijk zaad dat op de rotsen valt, komt niet uit.
Uit de bijbel zijn waarden en normen te halen voor in het huwelijk. Ik doe een greep: “Huwelijkse partners die tegen elkaar liegen, spelen met vuur. Efeze 4:25 zegt: “Legt daarom de leugen af en spreekt de waarheid, ieder met zijn naaste, omdat wij leden zijn van elkander”. Neem de tijd om naar elkaar te luisteren en wees geïnteresseerd in elkaar. In 1 Kor.12:26 staat dat we met elkaar mee moeten lijden en elkaar ook moeten laten delen in de vreugde. In Efeze 5:29 staat dat de man z´n vrouw moet koesteren. Menige relatie is langzaam van alle glamour ontdaan, doordat er niets zachts meer overbleef. Men gaat ruw met elkaar om en de liefde verdwijnt. In Spreuken 17:22 staat, ”een vrolijk hart bevordert de genezing, maar een verslagen geest doet het gebeente verdorren”. Mensen die altijd maar klagen en nooit eens een grapje maken, zijn een kwelling voor hun omgeving. En over seksualiteit lees ik op de website van de evangelist Henk Herbold dat In Filip.2:3,4 staat “...en ieder lette niet slechts op zijn eigen belang, maar ieder lette ook op dat van anderen. Op het vlak van deze waarden en normen deden zich in de loop der jaren heel veel veranderingen voor.
Volgens het CBS eindigden in 2014 35.000 huwelijken in Nederland. De huwelijkse trouw is een beetje sleets geworden en nogal economisch gemotiveerd. Soms worden huwelijken zelfs oneigenlijk gebruikt, namelijk om immigranten een status te geven. Het komt voor. We leven daarmee, ook omdat de bewijslast lastig en gecompliceerd is. Economische waarden en normen geven dan vaak de doorslag, zeker als de immigrant zichzelf voorziet in zijn eigen levensonderhoud.
Mijn stelling is dat elke samenleving ervoor bedoeld is om mensen in verbondenheid met elkaar te laten samenleven. Ik kan als wereldburger de aard van die verbondenheid in een samenleving afwijzen omdat ik bepaalde grondwaarden in die andere samenleving afwijs, maar in mijn ogen zijn verschillende samenlevingen als ordening waarin mensen in verbondenheid met elkaar samenleven, gelijkwaardig. De mate waarin ik mijn vrijheden koester maakt dat ik zeker weet niet te zullen aarden in die andere samenleving, waarin ik de vrijheden niet geniet die ik tot nu toe wel genoot in onze samenleving. Dat is en blijft hoe dan ook een persoonlijke beleving. Die persoonlijke beleving kan ik echter niet als uitgangspunt hanteren voor de beoordeling van andere samenlevingen ten opzichte van die waarin ik leef. Dat kan de minister niet en dat kan de kritische immigrant ook niet.

De waarden en normen in ons bestuur
Als je zegt dat onze cultuur zoveel beter is dan andere culturen, moet je dat als bestuurder wel waarmaken. Wanneer de minister president dan het taalgebruik gaat overnemen van één van de doelgroepen van de politieke partij die hem heeft voortgebracht, onderscheidt hij zich in zijn functie niet meer van die doelgroep. Wanneer hij dan dacht met dat taalgebruik stemmen te winnen, toont hij daarmee inhoudsloosheid aan. Dan gaat het hem om het resultaat, niet om de manier waarop hij dat resultaat behaalt. Daarmee geeft deze bestuurder een voorbeeld voor de samenleving dat in vele gevallen in het maatschappelijke geen stand zal houden: een dief die dit principe volgt in zijn verdediging voor de rechter, zal door die rechter toch veroordeeld worden om de manier waarop hij tot zijn winst gekomen is.