Binnenlands Bestuur - Debat over participatie, Burgerkracht, en zelfsturing in het sociale domein

[Geertjan Benus]

De sprekers: Evelien Tonkens, bijzonder hoogleraar in actief burgerschap, Karin Sok, senioradviseur bij Movisie, Jos van der Lans, cultuurpsycholoog, Anja Timmer, wethouder in Almelo, Machteld Koelewijn van BMC, Cees Raaijmakers, voorzitter raad van bestuur van Heliomare, Marjet van Houten van MOVISIE, Ton van Geelen van TG Gezondheidszorg

In 2015 zal het zover zijn. Dan zullen drie decentralisaties een feit moeten zijn: de gemeenten krijgen dan van het Rijk de begeleiding, ondersteuning en verzorging uit de AWBZ op hun bord, de uitvoering van de Participatiewet uit de WWB en de WSW en in 2015 maakt het Rijk gemeenten verantwoor­delijk voor de jeugdzorg. Het geld dat tot nu toe daarvoor nodig was komt nou niet bepaald helemáál mee. Dat motiveert vooruit denken en slimme oplossingen bedenken. Dat maakt dat het mooi zou zijn wanneer tegen die tijd de participatiemaatschappij gesneden koek is en tussen de oren zit van de gemeenteambtenaren en wanneer actieve burgers de geest te pakken hebben.

De Reehorst, Driebergen, 24 oktober 13:00 uur, buiten vallen herfstbladen in een vrolijk zonlicht, binnen heerst een redelijk ontspannen geconcentreerde aftastende stemming onder méér dan twee honderd gasten. De eerste debaters druppelen uit het café de zaal in van Antropia. Het lijkt toch niet écht van harte te gaan.

Later op de middag zouden wij van Evelien Tonkens horen dat we geen doornee burgers zijn. Acht jaar lang deed zij onderzoek naar burgerinitiatieven. Dat inspireerde haar tot het boek “De onbeholpen samenleving: burgerschap aan het begin van de 21^ste eeuw.”

Zij bouwt haar verhaal op door bij de burgers te beginnen om uiteindelijk terecht te komen bij haar gehoor in de zaal. Daar zitten voor het overgrote deel vertegenwoor­digers van de overheid. Evelien geeft met haar bijdrage een antwoord op de vraag “Wat moeten we met actieve burgers?” Als ik die zin in gedachten uitspreek, hoor ik daarin toch ook een vleugje wanhoop. Maar de bijzonder hoogleraar weet wel weg met die groep in onze samenleving.

Aan het eind van de middag begrijp ik wat de bijzonder hoogleraar bedoeld had met dat haar publiek vandaag niet doorsnee is. Het debat was een waar sprekersmarathon met op momenten ruimte voor debat. Van die ruimte werd ook goed gebruik gemaakt. Misschien is dat ook wel het statement van dit debat: het is 2 voor 12, we hebben weinig tijd om in debat te gaan. Het zal vooral aanpakken zijn om onze creativiteit aan te spreken. In 2015 miljarden minder om te besteden, maar demensen die aandacht en verzorging nodig hebben, zijn er dan op zijn minst onverminderd.

Overigens blijkt in dit debat: participeren is vooral géén must. Wij burgers worden daartoe verleid. En dat wordt – zo kan ik mij voorstellen - een volgend standaardwerk op de boekenplank van de beleidsambte­naren: ‘Hoe verleid ik een burger”. Het eerste exemplaar gaat ongetwijfeld naar onze Koning die in zijn eerste troonrede de participatiesamenleving inluidde.

“Als meedoen pijn doet”

De pijngrens zal in 2015 zeker bereikt worden. Bovendien zal het een hele kluif zijn om in onze geïndividualiseerde samenleving vanuit burgerinitiatieven sociale structuren te laten ontstaan, geschikt voor het geven van steun en hulp aan mensen die hulp en steun goed kunnen gebruiken. Dit gegeven zal zeker geleid hebben tot de bomvolle zaal met geïnteresseerden. Bovendien is participeren in de zorg extra lastig. Dat is bekend uit ervaring.

Drempels

Werklozen ervaren in het meedoen een drempel. “Zit de samenleving wel op me te wachten wanneer de arbeidsmarkt mij al niet wil hebben? “ is vaak hun gevoel. Evelien noemt bemoedigende en ontmoedigende factoren als het gaat om burgerinitiatieven in de samenleving. Zij maakt ons vertrouwd met begrippen als “sociale verhitting” wanneer de afstand tussen de ambtenaar en de burger kleiner wordt. We zullen er wel aan wennen: de inspraak van vandaag wordt het “partnerschap” van de toekomst, ook voor instellingen. De ambtenaar van de toekomst is “beleidsmatig bescheiden”. En, laten we ons dat vooral realiseren: een actieve burger nám al zijn of haar verantwoordelijkheid met actief te zijn. Dát dan nog een keer zéggen tegen die burger, werkt óók contraproductief. Reden genoeg voor de ambtenaar om verder dan nu al het geval is, uit zijn of haar schulp te kruipen en zijn of haar woorden nauwkeurig te kiezen.

Ambtenaren zullen zeker ook iets aan verwachtingenmanagement gaan doen. Het blijkt dat deze twee groepen nogal eens “jullie willen dit toch!” over en weer naar elkaar roepen in een sfeer van wanhoop. Hoge verwachtingen zullen tot een andere relatie leiden tussen burgers en overheid in de participatiemaatschappij van morgen. Ambtenaren zullen een oog nodig hebben voor het ervaringsgegeven dat vrijwilligers zich vaak inzetten om juist hem of haar een plezier te doen. Het zal een uitdaging zijn om daar iets mee te doen dat goed is voor onze participatiesamenleving.

Het burgerinitiatief niet overnemen

Ambtenaren doen er goed aan te waken voor het “overnemen van initiatieven”. Laat het initiatief bij de burger. De rol van de ambtenaar zal in de komende tijd veranderen. Aan de ambtenaar is het advies vooral interesse te tonen, vooral niet als eerste reactie “nee” te roepen, met de burger in gesprek te gaan en te blijven, lef te tonen, door te vragen, en te faciliteren.

Een voorbeeld van hoe ICT soelaas kan bieden

Ton van Geelen liet de zaal zien hoe een op maat gemaakt ICT-programma Dicozo een aan huis en haard gekluisterd mens weer laat communiceren met de sociale omgeving. Eén druk op de knop en je kunt oog in oog praten met de hulpverlening, je familie, de krant lezen, televisie kijken, de agenda bijhouden, boodschappen bestellen. Het apparaat heeft zelfs een Wmo-knop en aan de persoon aangepaste spelletjes.

Lef in Almelo

Anja Timmer, wethouder in Almelo, beschrijft het vrijwilligersproject in haar stad. Het is een project van het ultieme loslaten. Hét project van de ambtenaar die op afstand is gezet. Een project waar vrijwilligers the lead krijgen en 350.000 euro mogen verdelen met mandaat. Het gaat er om dat met hun vrijwillige inzet zijzelf en anderen weer kunnen meedoen aan de samenleving. Deze vrijwilligers zijn hét bewijs ervan hoe goed het is het heft in eigen handen te nemen in je eigen leven.

Doorgaans betekent dat voor hen in financieel opzicht een voucher van maximaal 150 euro. Daarmee kunnen ze bijvoorbeeld hun contributie betalen en doorgaan met hun hobby. Het project maakte velen onder hen weer mens. Welbewuste mensen met drive, stuurkracht en plezier waren te zien in haar video over dit project. Ze schrijven in dit project hun eigen beschikkingen en dragen verder zorg voor de administratie en ze zorgen ervoor dat aan het eind van het boekjaar een accountantsver­klaring wordt afgegeven. Ze hebben hun eigen kantoor. Bijna niet voor te stellen dat deze mensen uit situaties kwamen waarvan Anja Timmer ons een korte schets gaf.

De ontknoping

Aan het eind van dit sprekersmarathon komt de ontknoping uit één onbewaakt ogenblik: zet vier professionals in een forum, en de ontketening is compleet. Plotseling ontstond een gesprek waarbij “bescheidenheid in beleid” ineens plaats maakt voor gloedvolle beleidsrijke verhalen over onder meer strategie in beleid. Het is dus zeker zaak de professional aan de leiband te leggen van de vrijwilliger. Want geef professionals één vinger…